Εφιαλτικά σενάρια για την κλιματική κρίση

«Τα πράγματα είναι αρκετά επικίνδυνα. Καλό είναι ο κόσμος να ετοιμάζεται να προσαρμοστεί στις νέες καταστάσεις. Οπως μάθαμε να ζούμε με τους σεισμούς, θα μάθουμε να ζούμε και με τα ακραία φαινόμενα, όπως οι καύσωνες». Η δήλωση του διακεκριμένου Ελληνα επιστήμονα Χρήστου Ζερεφού στη Realnews συνοψίζει το τι μέλλει γενέσθαι, ως αποτέλεσμα της κλιματικής κρίσης.

Της ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΠΑΝΑΝΟΥ 

Τα πρόσφατα πρωτόγνωρα κύματα καύσωνα στη χώρα μας αλλά και διεθνώς υποδηλώνουν, σύμφωνα με τους επιστήμονες, ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι πλέον εκτός ελέγχου και βρισκόμαστε μπροστά σε ένα ή περισσότερα σημεία καμπής.

«Από το 1987, όταν έγινε ο πρώτος μεγάλος καύσωνας στη χώρα μας, και έκτοτε, βλέπουμε συνεχώς αλληλουχία καυσώνων. Τα, δε, φετινά φαινόμενα δεν τα έχουμε ξαναδεί και είναι λογικό, γιατί η αποσταθεροποίηση του κλίματος έχει πάρει σάρκα και οστά. Πλέον, γινόμαστε μάρτυρες μεγάλης έντασης και μεγέθους φαινομένων. Στην περίοδο που διανύουμε, ο άνθρωπος, που ανταγωνίζεται τη φύση, έχει καταφέρει να αλλάξει τη σύσταση της ατμόσφαιρας τόσο πολύ ώστε να αποσταθεροποιήσει το κλίμα», αναφέρει ο καθηγητής Φυσικής της Ατμόσφαιρας και επόπτης του Κέντρου Ερευνας Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών. «Η αλλαγή της σύστασης της ατμόσφαιρας δεν επιτρέπει στον πλανήτη να ψυχθεί στο διάστημα, όπως γινόταν στο παρελθόν. Αποτέλεσμα είναι να υπερθερμαίνεται και να έχουμε αυτή την τεράστια κλιματική αστάθεια, όπου βλέπουμε τα πιο ακραία και τα πιο ασυνήθιστα φαινόμενα, που συμβαίνουν πλέον συχνά», συμπληρώνει.

Από την ξηρασία στις φωτιές

Η κλιματική κρίση περιγράφεται σύμφωνα με τον καθηγητή ως «η αυξομείωση της διάρκειας των εποχών». Οπως η επέκταση της θερινής περιόδου, η σύμπτυξη της άνοιξης και του φθινοπώρου. «Η έλλειψη του χειμώνα, καθώς χάσαμε τον μισό χειμώνα φέτος, έχει οδηγήσει σε αύξηση της ξηρασίας του εδάφους. Αυτό έχει σοβαρές συνέπειες, όπως η εξάπλωση των δασικών πυρκαγιών. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή με τις φωτιές, καθώς το έδαφος, λόγω των συνθηκών, έχει χάσει την υγρασία του», τονίζει ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός, προσθέτοντας ότι το πρόβλημα ξηρασίας στη χώρα μας θα ενταθεί τα επόμενα χρόνια.

Πλέον, όλα γίνονται πολύ πιο γρήγορα και επικίνδυνα. Μέσα σε αυτά συμπεριλαμβάνονται καύσωνες, ακραία καιρικά φαινόμενα, ξηρασία. Η γενική τάση είναι να θερμαίνεται ο πλανήτης και να αυξάνεται η μέση στάθμη της θάλασσας. «Εχει αρχίσει -δυστυχώς- να ερημοποιείται ένα σημαντικό μέρος της ανατολικής χώρας και αυτή η τάση συνοδεύεται και από την υποβάθμιση των υπογείων υδάτων. Μειώνονται οι βροχοπτώσεις και η σχετική υγρασία του εδάφους στα ανατολικά μέρη και αυξάνεται η μέση στάθμη της θάλασσας με ρυθμό μεγαλύτερο απ’ ό,τι στο παρελθόν. Η ανισορροπία στα παράκτια οικοσυστήματα πλήττει ήδη τις αγροτικές καλλιέργειες, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το Καλοχώρι στη Θεσσαλονίκη. Υπάρχει σοβαρό πρόβλημα υφαλμύρωσης των εδαφών», λέει χαρακτηριστικά ο Χρ. Ζερεφός.

Εκτός ελέγχου

Στο ίδιο μήκος κύματος, ο Χάρης Δούκας, καθηγητής Ενερ-γειακής και Περιβαλλοντικής Πολιτικής στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΜΠ, αναφέρει ότι «η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι πλέον εκτός ελέγχου», προαναγγέλλοντας «διπλό χτύπημα», κλιματικής αλλαγής και El Nino, που θα είναι ιδιαίτερα έντονο φέτος και ακόμη περισσότερο το 2024.

Οπως εξηγεί, σύμφωνα με νέα έκθεση του Copernicus, ο φετινός Ιούνιος ήταν ο θερμότερος που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ιστορία, με πρωτοφανείς θερμοκρασίες στις επιφάνειες των θαλασσών και ρεκόρ μείωσης της έκτασης των θαλάσσιων πάγων της Ανταρκτικής. Συνεχόμενα ρεκόρ υψηλής θερμοκρασίας σημειώθηκαν στην παγκόσμια θερμοκρασία του πλανήτη από τις 3 μέχρι τις 7 Ιουλίου 2023 (με μέση θερμοκρασία που έφτασε τους 17,2 o C, καταρρίπτοντας πολλές φορές το ρεκόρ του 2016, που ήταν στους 16,9 o C). Διακεκριμένοι επιστήμονες, όπως ο Karsten Haustein, ερευνητής Ατμοσφαιρικής Ακτινοβολίας στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας, σημειώνουν πως ο Ιούλιος θα είναι πιθανότατα ο θερμότερος μήνας όλων των εποχών εδώ και περίπου 120.000 χρόνια. «Υπάρχει και ένας επιπλέον λόγος ανησυχίας. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό, το φαινόμενο του El Nino επέστρεψε φέτος. Εμφανίζεται κάθε δύο έως επτά χρόνια, λόγω των μοτίβων ανέμων στον Ειρηνικό Ωκεανό, και αναμένεται να αυξήσει περαιτέρω τις παγκόσμιες θερμοκρασίες για τους επόμενους 9-12 μήνες. Συνεπώς, αναμένουμε διπλό χτύπημα, κλιματικής αλλαγής και El Nino, που θα είναι ιδιαίτερα έντονο φέτος και ακόμη περισσότερο το 2024», αναφέρει ο Χ. Δούκας. Σημειώνεται ότι το 2016 είχε επίσης κάνει την εμφάνισή του το φαινόμενο του El Nino, με πολύ μεγάλη αύξηση της μέσης θερμοκρασίας.

Καθώς τα ρεκόρ θερμοκρασίας καταρρίπτονται το ένα μετά το άλλο και τα φυσικά συστήματα επιβαρύνονται ολοένα και περισσότερο, όλα συνηγορούν, σύμφωνα με τον Χ. Δούκα, πως βρισκόμαστε μπροστά σε ένα ή περισσότερα σημεία καμπής (tipping point). «Τέτοια σημεία, αν ξεπεραστούν, θα οδηγήσουν σε σημαντικές και μακράς διάρκειας συνέπειες, που θα είναι πολύ δύσκολο να ανατραπούν. Αυτός είναι ο λόγος που υπήρξε νέα προειδοποίηση από τον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες: «Αν συνεχίσουμε να καθυστερούμε να λάβουμε τα μέτρα που απαιτούνται, ας γνωρίζουμε ότι κινούμαστε προς την καταστροφή».

Σύμφωνα με τον καθηγητή του ΕΜΠ, θα πρέπει να αλλάξει άμεσα το ισχύον παραγωγικό μοντέλο που εξαρχής βασίστηκε στην καύση ορυκτών καυσίμων και είναι αποδεδειγμένα ασύμβατο με την επιβίωση της ανθρωπότητας. Αυτό με τη σειρά του προϋποθέτει ότι θα προχωρήσει με μεγαλύτερη ταχύτητα η άμεση προώθηση της καθαρής ενέργειας, με έμφαση στην εξοικονόμηση ενέργειας και στις ΑΠΕ.

«Μέχρι σήμερα, είχε δοθεί έμφαση στην ανακοίνωση νέων, περισσότερο φιλόδοξων στόχων. Η υποσχεσιολογία, όμως, από μόνη της δεν μας φέρνει πιο κοντά στην επίτευξη των στόχων, αλλά μόνο η άμεση υλοποίηση των ήδη υφιστάμενων δεσμεύσεων. Στις περισσότερες χώρες, όμως, οι υποσχέσεις αυτές παραμένουν ανεκπλήρωτες, με βάση πρόσφατη μελέτη μας που δημοσιεύτηκε στο “Nature Climate Change”, μαζί με ερευνητές από σημαντικά ινστιτούτα και πανεπιστήμια, όπως, μεταξύ άλλων, το ισπανικό Basque Centre for Climate Change και το βρετανικό Imperial College London. Με βάση την ίδια μελέτη, καθίσταται σαφές πως οι φιλόδοξες δεσμεύσεις για κλιματική ουδετερότητα δεν είναι επαρκείς, αν δεν κατανεμηθούν εμπροσθοβαρώς αυτή την κρίσιμη δεκαετία. Διαφορετικά, δεν θα αποφευχθεί η αύξηση της θερμοκρασίας πάνω από τους +2°C. Οπότε οι δράσεις πολιτικής μετά θα πρέπει να επανασχεδιαστούν σε ένα δυστοπικό σενάριο», τονίζει ο καθηγητής.

Μέτρα τώρα

Μιλώντας στην «R», ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Νότιας Ουαλίας στην Αυστραλία και διεθνής εμπειρογνώμονας σε θέματα δομημένου περιβάλλοντος, Ματθαίος Σανταμούρης, εξηγεί ότι «είναι απόλυτα σίγουρο ότι η κλιματική αλλαγή επιταχύνεται ίσως πολύ ταχύτερα από τις μέσες επιστημονικές εκτιμήσεις. Ιδιαίτερα η αύξηση της θερμοκρασίας στις πόλεις όπου ζει το 80% του ευρωπαϊκού πληθυσμού είναι υπερδιπλάσια της μέσης αύξησης της θερμοκρασίας που προκαλεί η γενική κλιματική μεταβολή. Ταυτόχρονα, οι περίοδοι θερμικής δυσφορίας αυξάνονται δραματικά, κυρίως εξαιτίας της σημαντικής αύξησης της νυκτερινής θερμοκρασίας και όχι τόσο λόγω της αύξησης της μέγιστης ημερήσιας θερμοκρασίας. Τα ακραία φαινόμενα, όπως οι καύσωνες, εμφανίζονται πιο συχνά και με μεγαλύτερη ένταση. Οι προβλέψεις για το θερμικό μέλλον των πόλεων είναι δυσοίωνες. Η μέση αστική θερμοκρασία προβλέπεται να αυξηθεί από 2 έως 7 βαθμούς, ανάλογα με την περιοχή του πλανήτη».

Η σύγχρονη αυτή πραγματικότητα αλλά και η μελλοντική κλιματική προοπτική δημιουργούν ιδιαίτερα σημαντικά προβλήματα: Διόγκωση της ενεργειακής κατανάλωσης αλλά και της απαιτούμενης ηλεκτρικής ισχύος για κλιματισμό, σημαντική αύξηση της συγκέντρωσης των αστικών ρύπων -και ιδίως του τοξικού όζοντος-, δραματική μεγέθυνση των προβλημάτων υγείας που σχετίζονται με θερμικά αίτια, μεταξύ αυτών των προβλημάτων ψυχικής υγείας, αξιοσημείωτη μείωση της ανθρώπινης παραγωγικότητας και σοβαρά προβλήματα στους πολίτες χαμηλού εισοδήματος που σχεδόν υποχρεούνται να διαβιούν σε εξαιρετικά υψηλές εσωτερικές θερμοκρασίες.

Ταυτόχρονα, όπως επισημαίνει ο Μ. Σανταμούρης, ο κίνδυνος κατάρρευσης του ενεργειακού συστήματος απειλεί με χιλιάδες νεκρούς. Εχει διαπιστωθεί ότι για κάθε βαθμό αύξησης της θερμοκρασίας πάνω από τη μέση θερινή τιμή, η απόδοση των θερμικών σταθμών παραγωγής ενέργειας μειώνεται κατά 0,6 % κατά μέση τιμή. Δηλαδή, στην περίοδο ενός καύσωνα, μπορεί να μειωθεί έως και κατά 5%. Παράλληλα, το δίκτυο και οι υποδομές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας υφίστανται σημαντική καταπόνηση και αυξημένες βλάβες. Κυρίως, όμως, κατά την περίοδο των ακραίων θερμικών φαινομένων αυξάνεται δραματικά η απαιτούμενη ισχύς ηλεκτρικής ενέργειας και η πίεση στο δίκτυο.

«Δυστυχώς, οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας αδυνατούν να συνεισφέρουν σημαντικά κατά την περίοδο των καυσώνων, διότι η ταχύτητα του αέρα είναι συνήθως πολύ χαμηλή και άρα τα αιολικά συστήματα δεν μπορούν να συνεισφέρουν σημαντικά, ενώ κατά τη νυχτερινή αιχμή τα φωτοβολταϊκά συστήματα δεν παράγουν ενέργεια. Είναι ιδιαίτερα ατυχές και σχεδιαστικά άστοχο ότι τα ανανεώσιμα συστήματα δεν έχουν συνδυαστεί με αποθήκευση ενέργειας, κάτι που πρέπει άμεσα να αντιμετωπιστεί», δηλώνει ο Ελληνας επιστήμονας που βρίσκεται πίσω από τη μεγαλύτερη, παγκόσμια προσπάθεια ελέγχου της θερμοκρασίας, στην πρωτεύουσα της Σαουδικής Αραβίας, Ριάντ.

Αναφερόμενος στα μέτρα που λαμβάνονται στη χώρα μας, ο Μ. Σανταμούρης αναφέρει ότι «κατά την περασμένη δεκαετία σχεδιάστηκαν και υλοποιήθηκαν εξαιρετικά πρωτοπόρα έργα θερμικής ανάσχεσης σε πλήθος πόλεων, με ιδιαίτερα σημαντικά και καινοτόμα αποτελέσματα. Είναι λυπηρό ότι, ενώ η Ελλάδα βρέθηκε στην πρωτοπορία της σχετικής έρευνας και υλοποίησης και η ελληνική βιομηχανία παρήγαγε και εξήγαγε μαζικά καινοτόμα σχετικά προϊόντα, η προσπάθεια ατόνησε κυρίως λόγω πολιτικής αδράνειας που προκάλεσε η οικονομική κρίση και όχι μόνο».

Το πρόβλημα της αστικής υπερθέρμανσης των κυριότερων ελληνικών πόλεων είναι εξαιρετικά σημαντικό. Η υπερθέρμανση των πόλεων έχει δραματικές συνέπειες στην οικονομία, ενώ ταυτόχρονα επιβαρύνει σημαντικά την υγεία και την ποιότητα ζωής των πολιτών. Η υπερθέρμανση πλήττει όλους τους τομείς της οικονομίας και ιδιαίτερα τον τουρισμό. «Ολες οι σημαντικές πόλεις του κόσμου έχουν σχεδιάσει και υλοποιούν σύγχρονα προγράμματα κλιματικής ανάσχεσης και προσαρμογής. Αυτό δεν συμβαίνει στην Ελλάδα και οι επιδερμικές αναφορές σε σχετικά σχέδια δεν έχουν καμιά ουσιαστική αξία. Ο επιστημονικός κόσμος της χώρας έχει εκπονήσει πλήθος μελετών που υποδεικνύουν με μεγάλη σαφήνεια και ακρίβεια τις προτεραιότητες και τα μέτρα του απαραίτητου σχεδιασμού. Ισως είναι πια καιρός να υλοποιήσει η χώρα ένα σοβαρό και καλά μελετημένο σχέδιο ανάσχεσης της αστικής κλιματικής μεταβολής και να απορρίψει τα επιδερμικά ανούσια και τελικά αποπροσανατολιστικά σχέδια βιτρίνας», καταλήγει ο καθηγητής.