Γιατί στον τάφο του Τζιμ Μόρισον υπάρχει στα ελληνικά η φράση Κατά τον δαίμονα εαυτού;
Ο Τζιμ Μόρισον, ένας από τους θρύλους της αμερικανικής ροκ μουσικής πέθανε το 1971 σε ηλικία μόλις 28 ετών από καρδιακή προσβολή που προήλθε από υπερβολική δόση ηρωίνης. Ο λιτός τάφος του, στο κοιμητήριο Pere Lachaise του Παρισιού, εκτός από το πλήρες ονοματεπώνυμο του και το έτος γέννησης και θανάτου, φέρει με κεφαλαία γράμμα τα στα ελληνικά, μια φράση: «ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΔΑΙΜΟΝΑ ΕΑΥΤΟΥ».
Τι σημαίνει η συγκεκριμένη φράση και γιατί τοποθετήθηκε στο μνήμα του λαοφιλούς τραγουδιστή των Doors;
Η στιγμή που «ανακάλυψε τον θάνατο»
Ο Μόρισον ήταν ένας από τους πιο χαρισματικούς ερμηνευτές και στιχουργούς της δεκαετίας του 1960. Το περιοδικό Rolling Stone τον κατατάσσει στην 47η θέση της λίστας των 100 καλύτερων τραγουδιστών όλων των εποχών. Ήταν εξαιρετικά ιδιοφυής αλλά και ιδιότροπος ως χαρακτήρας. Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της σύντομης ζωής του, θα το βιώσει σε ηλικία μόλις 6 ετών.
Κατά τη διάρκεια μιας οικογενειακής εκδρομής το 1949 στο Νέο Μεξικό «ανακάλυψα για πρώτη φορά τον θάνατο», όπως έχει πει. «Ήταν αυγή. Διασχίζαμε την έρημο εγώ, η μητέρα μου, ο πατέρας μου, ο παππούς μου και η γιαγιά μου». Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, αντικρίζουν ένα πολύνεκρο δυστύχημα. «Ένα φορτηγό γεμάτο Ινδιάνους είχε μάλλον χτυπήσει με ένα άλλο αυτοκίνητο. Υπήρχαν Ινδιάνοι σκορπισμένοι παντού στην εθνική οδό. Αιμορραγούσαν μέχρι θανάτου. Ήμουν μικρός τότε, οπότε έπρεπε να μείνω στο αυτοκίνητο όσο ο πατέρας μου και ο παππούς μου βγήκαν να δουν τι γινόταν. Δεν μπορούσα να δω τίποτα. Το μόνο που αντίκρυσα ήταν μια παράξενη κόκκινη «μπογιά» (σ.σ. έτσι φαινόταν το αίμα στα παιδικά του μάτια) και ανθρώπους πεσμένους ολόγυρα. Ήξερα πως κάτι συνέβαινε, γιατί μπορούσα να νιώσω τις δονήσεις των ανθρώπων γύρω μου. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα πραγματικό φόβο και πιστεύω πως εκείνη τη στιγμή, οι ψυχές εκείνων των νεκρών Ινδιάνων – ίσως μια ή δύο απ’ αυτές – έτρεχαν έξαλλες εδώ και κει, και μπήκαν στην ψυχή μου. Κι εγώ ήμουν σαν σφουγγάρι εκείνη την ώρα, έτοιμος να τις απορροφήσω.
«Φαντάσματα συνωστίζονταν στο εύθραυστο μυαλό»
Ο Μόρισον θα ξαναθυμόταν αυτό το γεγονός ξανά πολύ αργότερα, σε ηλικία 27 ετών, όταν ετοιμαζόταν να ηχογραφήσει με το συγκρότημα των Doors το τραγούδι «Peace Frog», που εντάχθηκε στον δίσκο «Morrison Hotel». Ένας από τους στίχους αναφέρει: «Indians scattered on dawn’s highway bleeding. Ghosts crowd the young child’s fragile eggshell mind» («Ινδιάνοι σκορπισμένοι στον αυτοκινητόδρομο της αυγής αιμορραγούν. Φαντάσματα συνωστίζονται στο εύθραυστο σαν τσόφλι μυαλό του μικρού παιδιού».
Θα πρέπει να σημειωθεί πάντως ότι και οι δύο γονείς του Μόρισον, ο ναύαρχος Τζορτζ Στίβεν Μόρισον και η Κλάρα Κλαρκ Μόρισον, ισχυρίζονται πως το γεγονός αυτό ποτέ δεν συνέβη. Ο γιος τους Τζιμ όμως σημείωνε όταν τον ρωτούσαν επ’ αυτού πως είχε αναστατωθεί τόσο από το συμβάν του πολύνεκρου δυστυχήματος, που οι γονείς του τελικά του είπαν ότι απλώς είχε δει έναν εφιάλτη, με σκοπό να τον ηρεμήσουν. Ασχέτως του αν το γεγονός ήταν αληθινό ή όχι, ο Μόρισον έκανε επανειλημμένες αναφορές σε αυτό.
Του κινούσαν το ενδιαφέρον η λογοτεχνία, η φιλοσοφία και οι «καταραμένοι ποιητές»
Λόγω του επαγγέλματος του πατέρα του ως ανώτατου αξιωματικού του Πολεμικού Ναυτικού, ο μικρός Τζιμ άλλαζε συχνά σχολικό περιβάλλον. Παρ’ όλα αυτά ήταν καλός μαθητής, έχοντας κλίση στη λογοτεχνία, την ποίηση, τη θεολογία, τη φιλοσοφία και την ψυχολογία. Οι βιογράφοι του έχουν αναφερθεί επανειλημμένα σε συγγραφείς και φιλοσόφους που επηρέασαν τον τρόπο σκέψης, ίσως και τη συμπεριφορά του μετέπειτα καλλιτέχνη. Στην εφηβεία του ανακάλυψε τα γραπτά του Γερμανού φιλοσόφου Φρίντριχ Νίτσε, ενώ του κινούσαν έντονα το ενδιαφέρον οι επονομαζόμενοι «καταραμένοι ποιητές» του 18ου και του 19ου αιώνα. Παρεμπιπτόντως, έτσι αποκαλούνταν οι ποιητές που διήγαν το βίο τους έξω από το κοινωνικό πλαίσιο της εποχής τους ή στρέφονταν ενάντια σε αυτό.
Τυπικά σημεία ενός «καταραμένου ποιητή» ήταν η κατάχρηση αλκοόλ, η χρήση ναρκωτικών, η τρέλα, το έγκλημα, η βία, και γενικά κάθε μη αποδεκτή κοινωνική πράξη, αλλά και ο πρόωρος θάνατος, στοιχεία που σε μεγάλο βαθμό θα αποκτούσε και ο Μόρισον. Συν τοις άλλοις έγραφε και ο ίδιος ποιήματα. Όταν επιχείρησε να τα κυκλοφορήσει ευρέως, αδυνατούσε να βρει πρόθυμο εκδότη. Έτσι, εξέδωσε μόνος του δυο λεπτούς τόμους το 1969, τους «Κυρίους» και «Τα νέα πλάσματα». Και τα δυο έργα ήταν αφιερωμένα στην αγαπημένη του Πάμελα Κούρσον, επίσης Αμερικανίδα τραγουδίστρια, τρία χρόνια μικρότερή του.
Η ταραχώδης σχέση με την Πάμελα και οι 20 αγωγές πατρότητας
Την είχε γνωρίζει πολύ πριν αποκτήσει χρήματα και δόξα. Η σχέση τους όμως ήταν θυελλώδης, με συχνούς τσακωμούς και περιόδους χωρισμού, ενώ ο Μόρισον έκανε κατά καιρούς σεξ με θαυμάστριές του, ενώ είχε επίσης πολλές σύντομες σχέσεις με διασημότητες. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς πως όταν πέθανε, εκκρεμούσαν 20 αγωγές πατρότητας προς το πρόσωπό του, ωστόσο καμία από τα ενάγουσες δεν διεκδίκησε μέρος της περιουσίας, και η μόνη περίπτωση όπου κάποιος δήλωσε δημόσια ότι ήταν παιδί του Μόρισον αποδείχτηκε ότι έλεγε ψέματα.
Όπως και να ‘χει, την τελευταία περίοδο της ζωής του την πέρασε με την Πάμελα Κούρσον. Σε μια απέλπιδα προσπάθεια να απεξαρτηθεί από τα ναρκωτικά και ν’ αλλάξει ζωή (καθώς είχε εκδοθεί εναντίον του από τις Αρχές των ΗΠΑ και ένταλμα σύλληψης για προσβολή της δημοσίας αιδούς), ο 28χρονος Τζιμ μετακομίζει τον Μάρτιο του 1971 μαζί με την Πάμελα στη Γαλλία. Βρίσκουν ένα διαμέρισμα στην οδό Rue Beautreillis 17-19 στο τέταρτο δημοτικό διαμέρισμα του κέντρου του Παρισιού και μένουν μαζί. Η αλλαγή περιβάλλοντος όμως, δυστυχώς δεν τον βοηθάει να ξεκόψει από τις εξαρτησιογόνες ουσίες. Πραγματοποιεί μόνος του μακρινούς περιπάτους απολαμβάνοντας την αρχιτεκτονική των κτιρίων της Πόλης του Φωτός, αλλάζει όψη ξυρίζοντας τα γένια του, χάνει κιλά, αλλά σύντομα υποκύπτει και πάλι στον εθισμό.
Το τελευταίο βράδυ
Το βράδυ της 2ας Ιουλίου 1971 έμελλε να είναι και το τελευταίο του. Σύμφωνα με την σύντροφό του, είχε πάει σινεμά, επέστρεψε σπίτι, έφαγε, άκουσε μουσική και κατανάλωσε ουσίες. Κάποια στιγμή τα ξημερώματα ένιωσε αδιαθεσία και σηκώθηκε από το κρεβάτι. Έκανε ένα ζεστό μπάνιο για να συνέλθει και κατέληξε από υπερβολική δόση ηρωίνης. Το σώμα του βρέθηκε περίπου στις 06:00 το πρωί από την ίδια στην μπανιέρα του διαμερίσματος, με μια ξεραμένη σταγόνα αίματος κάτω απ’ τη μύτη.
Επίσημη αιτία θανάτου του ήταν η καρδιακή προσβολή. Ο ιατροδικαστής δεν εντόπισε σημάδια που να υποδεικνύουν αυτοτραυματισμό, αυτοκτονία ή εγκληματική ενέργεια. Ωστόσο, το γεγονός ότι οι φανατικοί θαυμαστές του δεν είδαν το νεκρό σώμα του και δεν έγινε νεκροψία, επειδή κάτι τέτοιο δεν απαιτούνταν από τη γαλλική νομοθεσία, έδωσε λαβή για πολλές εικασίες σχετικά με την αιτία θανάτου.
Σύμφωνα πάντως με τον φίλο του ζευγαριού, Αλέν Ρονέ, που επισκεπτόταν συχνά τους ενοίκους του διαμερίσματος, ο Μόρισον πέθανε από αιμορραγία αφού πρώτα εισέπνευσε ηρωίνη της Κούρσον νομίζοντας ότι είναι κοκαΐνη, κι ότι εκείνη άθελά της αποκοιμήθηκε, αφήνοντάς τον να πεθάνει αντί να καλέσει άμεσα ιατρική βοήθεια.
Οι περιπέτειες με τον τάφο του
Η σορός του θρύλου της ροκ δεν μεταφέρθηκε στην πατρίδα του, τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά ετάφη στο κοιμητήριο Père Lachaise του Παρισιού που στις μέρες μας αποτελεί ένα από τα αξιοθέατα της πόλης καθώς εκεί βρίσκονται επίσης τα μνήματα του Ιρλανδού συγγραφέα Όσκαρ Ουάιλντ, της Γαλλίδας τραγουδίστριας Εντίθ Πιάφ και πολλών άλλων διάσημων του χώρου της τέχνης – και όχι μόνο.
Ο τάφος του Μόρισον τον πρώτο καιρό δεν είχε κάποιο ιδιαίτερο στοιχείο που να τον ξεχωρίζει από όλους τους υπόλοιπους. Μέχρι που τοποθετήθηκε από Γάλλους αξιωματούχους μια αψίδα, η οποία όμως κλάπηκε το 1973. Μάλιστα στο κοιμητήριο ο νεκρός ήταν καταχωρημένος ως «Douglas James Morrison», αντί του σωστού «James Douglas Morrison». Το 1981, κατά τη δέκατη επέτειο από το θάνατο του καλλιτέχνη, ο Κροάτης γλύπτης Mladen Mikulin τοποθέτησε οικειοθελώς, αφού εξασφάλισε την έγκριση των επιμελητών του κοιμητηρίου, μια μαρμάρινη προτομή του Μόρισον στον τάφο, η οποία όμως βανδαλίστηκε τα επόμενα χρόνια από άγνωστους και τελικά εκλάπη και αυτή το 1988. Ο Mikulin δεν το έβαλε κάτω. Δημιούργησε μια νέα προτομή του αποθανόντα το 1989 ενώ το 2001 έφτιαξε και μια μπρούτζινη «μάσκα θανάτου», ένα εκμαγείο του προσώπου του. Τίποτα από τα δύο δεν υπάρχει πλέον εκεί.
Η χάλκινη πλάκα με τη φράση στα ελληνικά
Το 1990 όμως ο πατέρας του Μόρισον, κίνησε τις διαδικασίες προκειμένου να φτιαχτεί μια ουδέτερη επιγραφή πάνω στον τάφο, που δεν θα αποθέωνε τον τρόπο ζωής του γιου του αλλά ούτε θα τον κατέκρινε. Έτσι, συμβουλεύτηκε τον E. Nicholas Genovese, καθηγητή Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του San Diego University. Εκείνος με τις γνώσεις που είχε του έδωσε τη δέουσα συμβουλή. Στο μνήμα τοποθετήθηκε μια επίπεδη λιτή πέτρα, στη μέση της οποίας μπήκε μια χάλκινη πλάκα που φέρει στα ελληνικά την επιγραφή: «ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΔΑΙΜΟΝΑ ΕΑΥΤΟΥ».
Πολλά έχουν ειπωθεί για τη συγκεκριμένη φράση. Από λεξικολογική άποψη, η λέξη «δαίμων» δεν έχει σχέση με τον διάβολο, όπως συμβαίνει σήμερα. Οι αρχαίοι Έλληνες άλλωστε δεν είχαν διάβολο. «Δαίμων» ήταν αρχικά η θεότητα που κατένειμε στους ανθρώπους τη μοίρα (από το «δαίομαι» που σημαίνει «μοιράζω») και αργότερα έτσι ονομαζόταν οποιαδήποτε θεότητα στην οποία αποδίδονταν τιμές. «Δαίμων εαυτού» ονομαζόταν η προστάτιδα θεότητα που ζούσε μέσα σε κάθε άνθρωπο από τη γέννηση έως το θάνατό του, η οποία φρόντιζε για την προσωπική εξέλιξη κι ευημερία. Κάτι αντίστοιχο με τον «φύλακα άγγελο» που έχουμε στον χριστιανισμό.
«Πράττω κατά τον δαίμονα εαυτού», ουσιαστικά σημαίνει «πράττω σύμφωνα με αυτό που θεωρεί η συνείδησή μου σωστό», αδιαφορώντας ενδεχομένως για το τί θα πουν οι άλλοι. Ο πατέρας του Μόρισον ήθελε να περάσει το μήνυμα πως στη σύντομη ζωή ο γιος του, έπραττε ό,τι υπαγόρευε η συνείδησή του, ο «προσωπικός του θεός» και όχι οι επιταγές της κοινωνίας. Και εν πολλοίς έτσι συνέβη.
Η ειρωνεία της τύχης
Και κάτι τελευταίο: Η σύντροφος του Τζιμ Μόρισον, Πάμελα Κούρσον πέθανε στις 25 Απριλίου 1974, σε ηλικία 27 ετών, από υπερβολική δόση ηρωίνης. Όπως είχε πεθάνει και εκείνος τρία χρόνια νωρίτερα. Οι γονείς της είχαν σκοπό να τη θάψουν κι αυτή στο Παρίσι, δίπλα στον αγαπημένο της, αλλά προέκυψαν πολλά αξεπέραστα γραφειοκρατικά εμπόδια με αποτέλεσμα το σώμα της να αποτεφρωθεί σε κρεματόριο της Σάντα Άννα, στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ.
.newsbeast