Νίκος Ιωαννίδης: Ήθελα ένα πολιτικό έργο και βρήκα την αληθινή ιστορία του Έλληνα ομογενή που χτύπησε το σύστημα απαρτχάιντ

Ο ηθοποιός Νίκος Ιωαννίδης που απολαμβάνουμε στη σειρά της Ερτ1 “Ηλέκτρα” μιλά στο enikos.gr για τη συγκλονιστική ιστορία του Δημήτρη Τσαφέντα που υποδύεται στο θέατρο Αλκμήνη κάθε Κυριακή σε έναν σοκαριστικό μονόλογο.

Στη Νάντια Ρηγάτου

Η ιστορία του Δημήτρη Τσαφέντα είναι μια ιστορία σκληρή μα πάνω από όλα αληθινή. Το έργο «Σκότωσα τον νταή του απαρτχάιντ» Δημήτρης Τσαφέντας είναι βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα.

Φέτος συνεχίζει την επιτυχημένη θεατρική πορεία του που ξεκίνησε πέρσι ενθουσιάζοντας κοινό και κριτικούς και παρακολουθώντας το μπορώ να καταλάβω το λόγο.

Η αλήθεια είναι ότι ο  Νίκος Ιωαννίδης στο ρόλο του πολύπαθου Δημήτρη Τσαφέντα σε παρασέρνει στο κελί της φυλακής του και στην αβάσταχτη ζωή του από το πρώτο δευτερόλεπτο και σε κρατάει μαζί του σε όλο τα ταξίδι.

Με αφορμή αυτόν τον καθηλωτικό μονόλογο κάναμε μια ωραία κουβέντα με τον Νίκο Ιωαννίδη για τον ήρωα που ενσαρκώνει στη θεατρική σκηνή αλλά και για την τηλεοπτική εξέλιξη του χαρακτήρα που υποδύεται στην “Ηλέκτρα” στην Ερτ1.

-Γιατί επιλέξατε αυτόν τον μονόλογο, «Σκότωσα τον νταή του απαρτχάιντ» Δημήτρης Τσαφέντας”;

Έψαχνα πολύ καιρό ένα πολιτικό έργο, μια ιστορία που να μιλά για κάποιον που στάθηκε απέναντι στο σύστημα και το χτύπησε. Ήμουν μάλιστα πολύ κοντά στο να γράψω κάτι δικό μου με αυτό το θέμα, όταν έπεσα πάνω σ’ αυτό το έργο.

Οι λόγοι που με έκαναν να πω «αυτό είναι» ήταν ξεκάθαροι και δυνατοί:Πρώτον, βασίζεται σε αληθινά γεγονότα – και αυτό είναι πολύ σημαντικό. Πρόκειται για την ιστορία ενός Έλληνα ομογενή, του Δημήτρη Τσαφέντα, που για χρόνια προσπάθησαν να εξαφανίσουν, να τον σβήσουν από τη μνήμη.

Δεύτερον, ήταν μια καθαρά πολιτική πράξη: η δολοφονία, το 1966, του Πρωθυπουργού της Νοτίου Αφρικής και αρχιτέκτονα του απαρτχάιντ, Χέντρικ Φέρβουρντ.

Και τρίτον, για μένα προσωπικά, ήταν μια ηρωική πράξη. Τέσσερις μαχαιριές εξ επαφής, χωρίς καμία πρόθεση διαφυγής, καμία προσπάθεια να σωθεί. Ήξερε τι έκανε και το έκανε με πλήρη συνείδηση. Αυτό με συγκλόνισε. Ήθελα να αφηγηθώ αυτή την ιστορία.

-Τι προετοιμασία χρειάστηκε να μπείτε στον συγκεκριμένο ρόλο;

Πολύμηνη. Μαζί με τον Κοραή Δαμάτη, που σκηνοθέτησε και διασκεύασε το κείμενο του Γιώργου Δαμιανού, ψάξαμε παντού. Πρώτο μας μέλημα ήταν η έρευνα: να συγκεντρώσουμε όσες περισσότερες πληροφορίες μπορούσαμε για τον Δημήτρη Τσαφέντα. Δυστυχώς, στην Ελλάδα για δεκαετίες τού είχαν γυρίσει την πλάτη – υπήρχε μια σιωπή γύρω από το όνομά του. Άρχισαν να ασχολούνται μαζί του πολύ πρόσφατα, κυρίως μετά τον θάνατό του. Έτσι, το υλικό ήταν περιορισμένο.

Στο εξωτερικό, όμως, υπήρχαν πηγές – έγγραφα, αναλύσεις, ακόμα και η μαρτυρία ενός συγκρατούμενού του, την οποία είχαμε τη μεγάλη τύχη να ακούσουμε από κοντά. Μέσα απ’ όλα αυτά προσπαθήσαμε να φτιάξουμε ένα πορτρέτο του.

Προσωπικά, με ενδιέφερε βαθιά να καταλάβω τα κίνητρά του, ποιος ήταν πριν τη δολοφονία, και τι τον είχε διαμορφώσει. Ήθελα να γνωρίσω τον άνθρωπο πίσω από την πράξη – και αν τα 33 χρόνια που πέρασε σε φυλακές και ψυχιατρεία τον είχαν αλλάξει ή όχι.

-Πόση ώρα πριν φτάνετε στο θέατρο και αφήνεται πίσω τον εαυτό σας για να μπείτε στη συγκεκριμένη συνθήκη που είναι πολύ σκληρή για έναν άνθρωπο φυλακισμένο;

Είναι από αυτούς τους ρόλους που δεν τους πιάνεις στο τρίτο κουδούνι και βγαίνεις. Χρειάζεται να είσαι εκεί πολύ πριν. Όχι μόνο στο θέατρο – στο μυαλό σου, στο σώμα σου. Από το πρωί της παράστασης σχεδόν, αρχίζω και τον σκέφτομαι. Ξαναλέω τα λόγια του, μπαίνω με έναν τρόπο στις σκέψεις του.

Είναι η εξομολόγηση ενός ανθρώπου που κουβαλάει το φορτίο μιας ζωής μέσα σε ψυχιατρεία και απομόνωση. Δεν μπορείς να το προσεγγίσεις επιφανειακά. Πρέπει να “σπάσεις” κάτι μέσα σου για να φτάσεις εκεί.

-Ο ήρωας που υποδύεστε είναι άρρωστος ή είναι υπερβολικά ευαίσθητος; Πως τον έχετε προσεγγίσει εσεις;

Σωματικά ήταν άρρωστος και εξαντλημένος – 33 χρόνια σε φυλακές και ψυχιατρεία τον λύγισαν. Αλλά διανοητικά δεν  ήταν τρελός. Δεν το λέω μόνο εγώ – πολλές σύγχρονες πηγές επιβεβαιώνουν πως η «τρέλα» του ήταν ένα κατασκεύασμα του καθεστώτος, για να θάψουν την πολιτική διάσταση της πράξης του.

Η ευαισθησία του, αντίθετα, ήταν αληθινή – και ήταν, ίσως, ο βασικός λόγος που έφτασε εκεί. Δεν άντεχε την αδικία. Είχε ταξιδέψει, είχε ζήσει – και είχε δει πολλά. Το απαρτχάιντ ήταν για εκείνον κόκκινη γραμμή. Δεν μπορούσε να μένει αμέτοχος. Και δεν έμεινε.

Τα τελευταία του λόγια στην απολογία του ήταν:

«Δεν είσαι ένοχος μόνο όταν διαπράττεις ένα έγκλημα, αλλά και όταν δεν κάνεις τίποτα για να το εμποδίσεις.»

Αυτός ήταν. Έτσι τον προσέγγισα: ως έναν βαθιά κουρασμένο, αλλά απολύτως συνειδητοποιημένο άνθρωπο. Δεν μετάνιωσε ποτέ για την πράξη του αλλά κουβαλούσε πάντα και το ερώτημα -Μπορεί ένας άνθρωπος μόνος του να φέρει την αλλαγή;

-Ποιο μήνυμα θέλετε να έχει πάρει ο θεατής φεύγοντας;

Δεν μ’ ενδιαφέρει να πείσω τον θεατή για το “δίκιο” ή το “άδικο” του Τσαφέντα. Θέλω όμως να  καταλάβει ότι η ιστορία αυτή — όσο παλιά κι αν μοιάζει — μιλάει τρομακτικά για το σήμερα. Ζούμε ξανά σε εποχές όπου η καταπίεση εμφανίζεται με διάφορα πρόσωπα. Η βία, ο ρατσισμός, η στέρηση της ελευθερίας, η στοχοποίηση των «διαφορετικών» είναι ακόμα εδώ. Είναι δίπλα μας – και δεν αντιδρούμε.

Αν ο θεατής φεύγοντας νιώσει ότι η σιωπή είναι συνενοχή, τότε η ιστορία αυτή κατάφερε να ακουμπήσει το παρόν. Και αυτό, για μένα, είναι το πιο ουσιαστικό.

-Έχετε βιώσει ρατσισμό σε κάποιο επίπεδο;

Όχι. Ή ίσως δεν  έχω επιτρέψει στον εαυτό μου να το νοιώσει.  Όμως ο ρατσισμός δεν χρειάζεται να σε χτυπήσει κατά πρόσωπο για να σε αγγίξει .Ο ρατσισμός σε επηρεάζει ακόμα κι όταν δεν είσαι το άμεσο θύμα. Έχει τη δύναμη να σε  εκπαιδεύσει να φοβάσαι, να κρατάς αποστάσεις, να είσαι καχύποπτος. Να σου εμφυτεύσει μικρές προκαταλήψεις που, χωρίς να το καταλάβεις, να κουβαλάς μέσα σου. Και κάποια στιγμή να συνειδητοποιείς ότι σε έχει διαμορφώσει.

-Είστε στην Ηλεκτρα. Μιλήστε μας για την συνέχεια του ρόλου σας

Ο Κωνσταντής, ο ρόλος μου στην “Ηλέκτρα”, είναι ένας άντρας με βαρύ παρελθόν. Σε οικογενειακό επίπεδο υπήρξε δίγαμος — γεγονός που τον οδήγησε στη φυλακή, αφού εκείνη την εποχή η δίγαμία τιμωρούνταν με ποινή φυλάκισης.

Σε προσωπικό επίπεδο, έχει μπλεχτεί με κομπίνες, σκοτεινές υποθέσεις και λάθος ανθρώπους.

Στον τρίτο κύκλο της σειράς στην ΕΡΤ — στην οποία νιώθω μεγάλη χαρά και τιμή που συμμετέχω — ο Κωνσταντής αποφασίζει να ανατρέψει όλα όσα τον καθόρισαν μέχρι τώρα.

Θέλει να αλλάξει τρόπο ζωής, τρόπο σκέψης, να επαναπροσδιοριστεί.

Να ξανακερδίσει τον μεγάλο του έρωτα, τη γυναίκα του, τη Ζωή (την υπέροχη Δανάη Λουκάκη). Το πρόβλημα;

Ο Κωνσταντής είναι από τους ανθρώπους που εύκολα παρασύρονται – και ακόμα πιο εύκολα παρασύρουν.

Είναι ο ορισμός του “θέλω να αγιάσω, αλλά δεν μπορώ.”

Τον απολαμβάνω βαθιά αυτόν τον ρόλο. Οι σεναριογράφοι έχουν χτίσει έναν χαρακτήρα γεμάτο αντιφάσεις, πάθη και ένταση.

Ο Κωνσταντής σε κάθε επεισόδιο είναι μια βόμβα – έτοιμη να εκραγεί και να τινάξει στον αέρα ό,τι με κόπο έχει χτίσει.

Η συνέχεια είναι γεμάτη ανατροπές…

-Τη μέρα που ήρθα στην παράσταση ήταν η Δανάη Λουκάκη και άλλοι συνεργάτες σας από τη σειρά. Ειστε δεμένοι και εκτός πλατό κατάλαβα. Είναι κάτι που σας έχει συμβεί πολλές φορές;

Ναι, ισχύει – στη συγκεκριμένη δουλειά αυτό το “δέσιμο” μεταξύ μας έχει συμβεί και έχει πετύχει, όπως λέμε.

Ήδη διανύουμε τον τρίτο χρόνο συνεργασίας και αυτό έχει παίξει μεγάλο ρόλο. Βέβαια, κάποιος θα μπορούσε να πει ότι η διάρκεια μιας δουλειάς δεν εγγυάται απαραίτητα καλές σχέσεις. Κι όμως, στην Ηλέκτρα, δέσαμε από την αρχή όλοι – σχεδόν αβίαστα.

Μεγάλο ρόλο σε αυτό έχει και η σκηνοθέτιδά μας, η Βίκυ Μανώλη, που πέρα από την εξαιρετική της δουλειά, έχει ένα σπάνιο χάρισμα: να χτίζει γερές, δεμένες ομάδες με αληθινή σύνδεση.

Όσο για τη Δανάη Λουκάκη, είναι η βασική μου παρτενέρ και τηλεοπτική μου σύζυγος. Νιώθω πολύ τυχερός που δουλεύουμε μαζί (ελπίζω και εκείνη, χαχα!). Δέσαμε κατευθείαν, επικοινωνούμε με έναν τρόπο άψογο και η απολαμβάνουμε κάθε σκηνή που γυρνάμε .

Είναι πολύ όμορφο να βρίσκεσαι μέσα σε ένα δεμένο σύνολο. Δεν συμβαίνει σε κάθε δουλειά, αλλά δεν είναι και τόσο σπάνιο όταν υπάρχει κοινός σεβασμός, χιούμορ και αγάπη γι’ αυτό που κάνουμε.

Info

«Σκότωσα τον νταή του απαρτχάιντ»
Δημήτρης Τσαφέντας

Καθε Κυριακή στις 18:00 στο  θέατρο Αλκμήνη

Φωτογραφίες παράστασης: Γιώργος Στριφτάρης

Υπόθεση

Η αλήθεια πίσω από τον μύθο

Δημήτρης Τσαφέντας, μία από τις πιο αμφισβητούμενες προσωπικότητες της  σύγχρονης παγκόσμιας ιστορίας, ο άνθρωπος που το 1966 άλλαξε για πάντα την πορεία της Νότιας Αφρικής, δολοφονώντας τον Χέντρικ Φερβούντ, τον αρχιτέκτονα του απαρτχάιντ.

Ο Δημήτρης Τσαφέντας, Έλληνας ομογενής, μιγάς, στάθηκε απέναντι σε μια κοινωνία που δεν τον αποδεχόταν, καταδικάστηκε και έμεινε 33 χρόνια σε φυλακή-ψυχιατρείο της Πραιτόρια. Πέθανε σε κελί απομόνωσης στις 10/10/1999.

Επαναστάτης με αίσθημα δικαιοσύνης ή στοιχειωμένος από την ίδια του την ύπαρξη;

Μπορεί ο άνθρωπος να παραδοθεί στη μοίρα του ή έχει την ικανότητα να την αλλάξει;

Μήπως η τρέλα είναι μια άλλη μορφή λογικής σε έναν κόσμο που χάνεται;

Τον ομώνυμο ρόλο ερμηνεύει ο Νίκος Ιωαννίδης, σε κείμενο Γιώργου Δαμιανού και σκηνοθεσία Κοραή Δαμάτη.